HAYVANSAL DOKULAR
Hayvansal dokular, embriyonik dönemde köken aldığı tabakalara göre ;
-Ektoderm Kökenli Dokular:Epitel doku ve Sinir Doku
-Mezoderm Kökenli Dokular:Bağ, Kan,Yağ, Kıkırdak, Kemik, Kas Doku
-Endoderm Kökenli Dokular:Tükrük Bezleri Tiroid bezi,...... olmak üzere üç kısımda incelenir.
1 EPİTEL DOKU:
Vücudun dış yüzeyini ve iç yüzeyini örten hücrelerden ve salgı yapabilen bezlerden oluşur.Hücreler arası boşlukları az ,kandamarları ve sinir bulunmaz.Beslenmesini bazal membran denilen kılcal damar ağı sağlar.
-Epitel Dokunun Görevleri:
*-Deri ve iç organları korumak
*-Besinlerin emilimini yapmak
*-Salgı yapmak
*-Duyuları almak....................şekli nde sıralanabilir.
A-ÖRTÜ EPİTELİ:Vücudun dış ve iç yüzeyini örter.Bulundukları yere göre Yassı, Kübik, ve Silindirik
Olabilir.
a-)Tek Katlı Epitel :Yassı,Kübik ve Silindir olarak üçe ayrılır.
*-Tek Katlı Yassı Epitel Doku:Yassı ve enine uzun hücrelerdir.Bazal membran üzerinde sıralıdır.Ara madde az olarak bulunur .Organizmada ;Alveol,kan ve lenf damarlarının iç yüzeyinde(endotel)ve eklem kapsüllerinde bulunur.
*-Tek Katlı Kübik Epitel Doku:Küp şeklindeki hücreleri bazal membran üzerinde sıralıdır.Hücrelerin serbest yüzeyleri farklılaşmış olabilir.Örneğin;Döl yatağında silli,Nefronda mikrovilluslu olabilmektedir.
Ayrıca organizmada Tiroit bezi , küçük safra kanallar ve dış salgı yapan bez dokusunda bulunur.
*-Tek Katlı Silindirik Epitel Doku:Boyları enlerinden uzun silindirik hücrelerden oluşur.Bazal membran üzerine sıralanmış hücreleri silli ve silsiz olup Silliler;Yumurta kanaları erkek genital boşaltım yolları ve safra kesesi yollarında görülür.Mikrovilluslular ise İnce bağırsak duvarında bulunur.Yine organizmalarda,
Mide mukozası ,erkek üreme kanalarında bulunur.
b-)Çok Katlı Epitel:Birden fazla sayıda hücrenin biraraya gelmesiyle oluşur.
*-Çok Katlı Yassı Epitel:Genellikle omurgalı hayvanların derisinin epidermis tabakasını oluşturur.Üst yüzeydekiler yassı, alttakiler büyük çekirdeklidir.Üstte bulunan hücreler ölü ve keratinile doludur.Bazıları ise canlıdır.Damarlar bulunmaz, difuzyonla beslenirler.Organizmada;Deri,A ğız, Yutak veYemek borusu ile Gözün rkornea tabakasında bulunur.
*-Çok Katlı Kübik Epitel:En üst tabaka hücreleri kübiktir.Bunlar alt tabakadaki hücrelere göre daha büyüktür.Salgı yapmakala görevlidir.Organizmada;Deride, Ter ve Yağ salgısı yapılan boşlukların yüzeyinde,Ovaryum ve testisin iç yüzeyinde bulunur.
*-Çok Katlı Silindirik Epitel:En üst tabakadaki hücreleri silindirirktir.Az rastlanan epitel doku olup organizmada;Tükrük bezi,Boşaltım kanalları,idrar yolları ve anüs mukoza zarında bulunur.
c-)Çok Katlı Değişken Sıralı Epitel:En alttaki bazal membran üzerindeki hücreler, silindirik hücreler birkaç sıralıdır.Yüzeyde tek sıra halinde iç yüzeyinin iç yüzeyinin bulunduğu organın fonksiyonuna göre şekil değiştiren büyük hücreler oluşturur. Örneğin;İdrar kesesi.
B-SALGI(BEZ)EPİTEL DOKU:
Bu dokunun hücreleri;üzerinde bulundukları bazal membrandan aldıkları çeşitli maddeleri kendi bünyelerinde , organizmanın başka hücrelerinin yaralanabilecegi hale dönüştürerek hücre dışına boşaltırlar.Buna Sekresyon denir.Örtü epitelinin zamanla bağ doku içerisine gömülmesiyle ve farklılaşmasıyla oluşurlar.Oluşan Salgı doku Örtü epiteline bağlı kalırsa ekzokrin bez örtü epiteli ile bağlantıları kaybolur kesilirse, endokrin bez oluşur.
-Salgı Doku Salgısını Döktüğü Yere Göre
1-Ekzokrin Bez:Bu bezler kanallı bezler olup salgılarını bu kanala veya doğrudan vücut boşluğuna bırakırlar.Örn:Tükrük, Ter, Pankreas ve Mide bezleri.
2-Endokrin Bez:Kanalsız bezler olup salgılarını doğrudan kana verirler.Bu bezlerin salgıları genellikle Hormanlardır.Örn:Hipofiz bezi,Tiroit bezi,Böbreküstü bezleri..
-Hücre Sayısına Göre
1-Tek Hücreli Bezler:Tek hücrede salgı maddesi,apikal uç ile çekirdek arasında olup hücreler Kadeh şeklindedir.Örn:Goblet Hücreleri verilebilir.Goblet hücreleri bağırakta,solunum yolarında rastlanır.
2-Çok Hücreli Bezler:Gruplar halindeki hücrelerden oluşurlar.
*-Boru(Tübüler)Şeklindeki Bezler
*-Basit ve Bileşik Asinoz (Alveol) Şeklindeki Bezler
*-Tübülo-Alveoler Bezler
C-DUYU EPİTELİ:Dış ortamdan gelen Fiziksel, Kimyasal,Mekaniksel ve Optik uyaranları alan ve özel bir enerji şekline çeviren hücre gruplarıdır.Üçe ayrılırlar.
a-)Primer Duyu Epiteli:Epitel hücrelerinin farklılaşmasıyla oluşurlar.Uyarıları sinirlerin dendritlerini iletirler.Örnek:Koku alma
b-)Sekonder Duyu Epiteli: Duyu sinirleri bu hücrelere kadar uzanırlar.Örnek: Tat alma
c-)Serbest Sinir Uçları:Bazı sinir uzantıları almaçlar(reseptör) epitel içerisine kadar uzanır.
2 BAĞ VE DESTEK DOKU:
Hayvansal dokular, embriyonik dönemde köken aldığı tabakalara göre ;
-Ektoderm Kökenli Dokular:Epitel doku ve Sinir Doku
-Mezoderm Kökenli Dokular:Bağ, Kan,Yağ, Kıkırdak, Kemik, Kas Doku
-Endoderm Kökenli Dokular:Tükrük Bezleri Tiroid bezi,...... olmak üzere üç kısımda incelenir.
1 EPİTEL DOKU:
Vücudun dış yüzeyini ve iç yüzeyini örten hücrelerden ve salgı yapabilen bezlerden oluşur.Hücreler arası boşlukları az ,kandamarları ve sinir bulunmaz.Beslenmesini bazal membran denilen kılcal damar ağı sağlar.
-Epitel Dokunun Görevleri:
*-Deri ve iç organları korumak
*-Besinlerin emilimini yapmak
*-Salgı yapmak
*-Duyuları almak....................şekli nde sıralanabilir.
A-ÖRTÜ EPİTELİ:Vücudun dış ve iç yüzeyini örter.Bulundukları yere göre Yassı, Kübik, ve Silindirik
Olabilir.
a-)Tek Katlı Epitel :Yassı,Kübik ve Silindir olarak üçe ayrılır.
*-Tek Katlı Yassı Epitel Doku:Yassı ve enine uzun hücrelerdir.Bazal membran üzerinde sıralıdır.Ara madde az olarak bulunur .Organizmada ;Alveol,kan ve lenf damarlarının iç yüzeyinde(endotel)ve eklem kapsüllerinde bulunur.
*-Tek Katlı Kübik Epitel Doku:Küp şeklindeki hücreleri bazal membran üzerinde sıralıdır.Hücrelerin serbest yüzeyleri farklılaşmış olabilir.Örneğin;Döl yatağında silli,Nefronda mikrovilluslu olabilmektedir.
Ayrıca organizmada Tiroit bezi , küçük safra kanallar ve dış salgı yapan bez dokusunda bulunur.
*-Tek Katlı Silindirik Epitel Doku:Boyları enlerinden uzun silindirik hücrelerden oluşur.Bazal membran üzerine sıralanmış hücreleri silli ve silsiz olup Silliler;Yumurta kanaları erkek genital boşaltım yolları ve safra kesesi yollarında görülür.Mikrovilluslular ise İnce bağırsak duvarında bulunur.Yine organizmalarda,
Mide mukozası ,erkek üreme kanalarında bulunur.
b-)Çok Katlı Epitel:Birden fazla sayıda hücrenin biraraya gelmesiyle oluşur.
*-Çok Katlı Yassı Epitel:Genellikle omurgalı hayvanların derisinin epidermis tabakasını oluşturur.Üst yüzeydekiler yassı, alttakiler büyük çekirdeklidir.Üstte bulunan hücreler ölü ve keratinile doludur.Bazıları ise canlıdır.Damarlar bulunmaz, difuzyonla beslenirler.Organizmada;Deri,A ğız, Yutak veYemek borusu ile Gözün rkornea tabakasında bulunur.
*-Çok Katlı Kübik Epitel:En üst tabaka hücreleri kübiktir.Bunlar alt tabakadaki hücrelere göre daha büyüktür.Salgı yapmakala görevlidir.Organizmada;Deride, Ter ve Yağ salgısı yapılan boşlukların yüzeyinde,Ovaryum ve testisin iç yüzeyinde bulunur.
*-Çok Katlı Silindirik Epitel:En üst tabakadaki hücreleri silindirirktir.Az rastlanan epitel doku olup organizmada;Tükrük bezi,Boşaltım kanalları,idrar yolları ve anüs mukoza zarında bulunur.
c-)Çok Katlı Değişken Sıralı Epitel:En alttaki bazal membran üzerindeki hücreler, silindirik hücreler birkaç sıralıdır.Yüzeyde tek sıra halinde iç yüzeyinin iç yüzeyinin bulunduğu organın fonksiyonuna göre şekil değiştiren büyük hücreler oluşturur. Örneğin;İdrar kesesi.
B-SALGI(BEZ)EPİTEL DOKU:
Bu dokunun hücreleri;üzerinde bulundukları bazal membrandan aldıkları çeşitli maddeleri kendi bünyelerinde , organizmanın başka hücrelerinin yaralanabilecegi hale dönüştürerek hücre dışına boşaltırlar.Buna Sekresyon denir.Örtü epitelinin zamanla bağ doku içerisine gömülmesiyle ve farklılaşmasıyla oluşurlar.Oluşan Salgı doku Örtü epiteline bağlı kalırsa ekzokrin bez örtü epiteli ile bağlantıları kaybolur kesilirse, endokrin bez oluşur.
-Salgı Doku Salgısını Döktüğü Yere Göre
1-Ekzokrin Bez:Bu bezler kanallı bezler olup salgılarını bu kanala veya doğrudan vücut boşluğuna bırakırlar.Örn:Tükrük, Ter, Pankreas ve Mide bezleri.
2-Endokrin Bez:Kanalsız bezler olup salgılarını doğrudan kana verirler.Bu bezlerin salgıları genellikle Hormanlardır.Örn:Hipofiz bezi,Tiroit bezi,Böbreküstü bezleri..
-Hücre Sayısına Göre
1-Tek Hücreli Bezler:Tek hücrede salgı maddesi,apikal uç ile çekirdek arasında olup hücreler Kadeh şeklindedir.Örn:Goblet Hücreleri verilebilir.Goblet hücreleri bağırakta,solunum yolarında rastlanır.
2-Çok Hücreli Bezler:Gruplar halindeki hücrelerden oluşurlar.
*-Boru(Tübüler)Şeklindeki Bezler
*-Basit ve Bileşik Asinoz (Alveol) Şeklindeki Bezler
*-Tübülo-Alveoler Bezler
C-DUYU EPİTELİ:Dış ortamdan gelen Fiziksel, Kimyasal,Mekaniksel ve Optik uyaranları alan ve özel bir enerji şekline çeviren hücre gruplarıdır.Üçe ayrılırlar.
a-)Primer Duyu Epiteli:Epitel hücrelerinin farklılaşmasıyla oluşurlar.Uyarıları sinirlerin dendritlerini iletirler.Örnek:Koku alma
b-)Sekonder Duyu Epiteli: Duyu sinirleri bu hücrelere kadar uzanırlar.Örnek: Tat alma
c-)Serbest Sinir Uçları:Bazı sinir uzantıları almaçlar(reseptör) epitel içerisine kadar uzanır.
2 BAĞ VE DESTEK DOKU:
En önemli özelliği; Hücrelerinin aralarında boşlukların bulunmasıdır.Bu doku diğer doku ve organların arasını doldurur.Embriyonun Mezenşimal hücrelerinden köken alır.
-Görevleri:
*-Mekanik desteklik sağlar.
*-Kan ile Hücreler arasında madde alışverişini sağlar.
*-Vücut savunmasında etkilidir.
*-Dokuların tamiri ve yenilenmesinde etkilidir.
*-Kan damarları ve sinirlerin vücudun heryerine yayılmasına sağlar.
Bağ Dokusu Hücreler ve Hücrelerarası maddelerden oluşur
-Bağ Dokusunun Hücreleri:
1-Fibrobastlar:Bağ dokusu iplikleri ve ara maddeyi sentezler.Bağ dokusu esas hücresidir.
2-Makrofajlar:Vücuda giren mikroorganizma ve yabancı cisimleri fagosite eder. **müş hücreler vücutta temizlenir.
3-Pigment Hücreleri:Sitoplazmalarında melanin pigmenti bulunur.Renk vericidir.
4-Plazma Hücreleri:Organizmanın antikorlarını sentezler.Dolayısıyla bağışıklıkta etkendir.
5-Mast Hücreleri:Heparin salgılayarak kanın damar içerisinde pıhtılaşmasını önler.
-Hücreler Arası Madeleri:
Kollagen Lifler:Çekilmelere karşı dayanıklı olup en çok %5 oranında uzayabilirler.
Elastik Lifler:Lastik gibi %100-140 oranında uzayabilir.Vücutta yay ödevi görebilir, esas maddesini elastin denilen protein oluşturur.
Retiküler Fibriller:Retiküler bağ dokuda bulunurlar.Dokunun çeşitli yerlerinde ince ağsı yapılar oluştururlar.
*-Bağ Doku Hücrelerarası Madde Özelliğine Göre
-1-Temel Bağ Doku
*-Sıkı Bağ Doku
*-Elastik Bağ Doku
*-Yağ Doku
*-Retiküler Bağ Doku
-2-Kan Doku
-3-Kıkırdak Doku
-4-Kemik Doku
2.1 Temel Bağ Doku ve Çeşitleri
a-Temel Bağ Doku:İnsan organizmasında geniş bir alana yayılır.Hücreler ve fibrillerden yapılmıştır.Organların korunması ve beslenmesinde aktif rol oynar.
b-Sıkı Bağ Dokusu:Lifler hücrelere göre daha sık bulunur.Basınc ve çekilmeye karşı dayanıklılık sağlar.
c-Elastik DokuElastik fibriller bol bulunur.Gerilme ve esnek bir yapı gösterir.
d-Yağ Doku:Yağ sentezi yapana hücrelere lipoblast adı verilir.Yağ dokusunun şu görevleri vardır.
*-Besin depo etmek.
*-Organ ve vucut parçalarının birbirine karşı kayganlaştırmak.
*-Mekanik etkilerden canlıyı korumak.
*-Derinin kurumasını önlemek.
*-Vücut sıcaklığının korunmasında etkilidir.
*-Kış uykusuna yatan hayvanlarda metabolik su kaynağıdır.
e-Retiküler Bağ Doku:Retiküler hücrelerden oluşur.Bunlar karacigerde bulunan yıldız şeklindeki kupfer hücreleri ile birleşerek retikulo-endoteliyal sistem i oluştururlar.Bu sistem; depo etmek, antikor oluşumu ve fagosite yaparak savunma yapar.
2.2 Kıkırdak Doku:
Embriyonun mezoderm tabakasından meydana gelmiştir.Yalnız omurgalılarda bulunur.Vücudun esnek-destek dokusunu oluşturur.Bu dokuda aynı epitel dokuda olduğu gibi kan damarı bulunmaz.
Hücrelerarası madde; kollagen ve elastik fibriller ve dokuya desteklik sağlayan kondrin maddesinden ibarettir.Kıkırdak doku hücrelerine kondrosit adı verilir.Kondrositler bol miktarda su içerirler.
Kıkırdak doku ; içerisindeki liflerin diziliş ve miktarına göre üç çeşittir.
Hiyalin Kıkırdak:Kollagen fibrillerden dolayı dayanıklıdır.Kemikleşme ve yıkım çok sık rastlanılır.Kıkırdak hücrelerinin oluşturdukları gruplara kondron adı verilir.
Elastik Kıkırdak :Bükülebilme özelliğine sahiptir.Kondron teşkil etmez.Fakat bol miktarda fibriller bulunur.Kulak bronş ve gırtlak kapağında bulunur.
Fibröz Kıkırdak:Kollagen lifler bulunur.Kıkırdak hücreleri ve kondron seyrek olarak bulunur.Basınç ve çekmeye karşı çok dayanıklıdır.
2.3Kemik Doku:
Doku ;Kemik hücreleri ve bunların salgıladığı ara madden oluşur.Hücreleri yassı ve oval olup, sitoplazmik uzantıları vardır.Hücreler dokuda bulunan lakün adı verilen boşluklarda bulunur.
A-Kemik Hücreleri
1-Osteoblastlar:Kemik yapıcı hücrelerdir.
2-Osteositler:Lakünde bulunur ve kemik boşluklarını birbirlerine bağlayarak komşu osteositlerle teması sağlar.
3-Osteoklastlar:Kemiklere şekil vererek boşlukların oluşmasını sağlar.
**Kökenleri aynı olan bu hücreler , fonksiyonlarına göre birbirilerine dönüşebilirler.
B-Hücreler Arası Maddeler
Fibriller , çeşitli organik ve inorganik maddelerden oluşmuştur.Ara maddedeki organik yapıya osein adı verilir ve protein tabiatında bir maddedir.
**Hücrelerarası esas maddenin gösterdiği tertiplenmeye göre , kemik doku ikiye ayrılır.
1-Lamelsiz(süngerimsi)Kemik Doku: Uzun kemiklerin uç kısmındaki epifizde , kısa ve yassı kemiklerin yapısında (kafatası kemikleri) bulunur.
2-Lamelli (sert) Kemik Doku:Sinir ve damarların kemik içerisine girip çıktığı havers ve wolkman kanalları bulunur.
Havers kanalları:Uzun kemiklerin eksenine paralel uzanan atar ve toplardamar ile sinirlerin bulunduğu kanaldır.Osteositler besinlerini bu kanaldan alır.
Volkman Kanalı:Havers kanallarını birbirlerine bağlar.
Kemik Zarı (Periost) :Kemik doku üzerinde bağ doku yapısında sarı , beyazımsı fibröz bir zar bulunur.Kemiklerin kırık ve harabiyetleri buradaki osteoblastlarla yeniden tamir edilir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder